'Wie Oproept Tot Ongehoorzaamheid Breekt Niet Met De Kerk'

The Rknieuws
February 29, 2012

http://www.rorate.com/nieuws/nws.php?id=70294


BRUSSEL (RKnieuws.net) - "We maken fundamentele verschuivingen mee die groeipijnen veroorzaken, maar het heeft geen zin achteruit te kijken." Dat zegt Oostenrijks theoloog Michael Kuhn (53), een bevoorrecht waarnemer van de christelijke protestbeweging in zijn land. Hij is het oog en oor van de Oostenrijkse bisschoppen bij de Europese Unie.

De Oostenrijkse christenen werden wereldnieuws sinds 382 pastoors midden vorig jaar opriepen tot ongehoorzaamheid – het Pfarrer-Initiative. De protestbeweging loopt voort en vindt navolging in heel Europa. In Vlaanderen is er het initiatief Gelovigen nemen het woord van de Werkgroep Kerkenwerk. De vernieuwingsgolf roept niet alleen sympathie op; er zijn scherpe tegenreacties. "Ik heb twee petjes op", lacht de perfect Nederlandstalige Michael Kuhn. Hij is sinds vijftien jaar verbonden aan de Commissie van bisschoppenconferenties van de Europese Unie (Comece), waarvan hij adjunct-secretaris-generaal is. Hij is getrouwd met een Nederlandse en volgt – onder meer met Tertio – de situatie van de Vlaamse kerk op de voet. "Ik zie veel raakpunten met Oostenrijk, dat eveneens een door en door katholiek land was", zegt hij. "Achteruitkijken heeft geen zin. Nostalgie is een slechte raadgever. Wie oproept tot ongehoorzaamheid breekt niet met de Kerk."

De Oostenrijkse kerk heeft een barok, conservatief imago. Verbazend was vorig jaar de oproep tot opstand tegen Rome van enkele honderden priesters met hun Pfarrer-Initiative. Had u het zien aankomen?

"Het initiatief kwam niet uit de lucht vallen. In 1995 was er al een hele malaise na de benoeming van hardliner kardinaal Hans Groer tot aartsbisschop van Wenen. Zeker toen bleek dat hij in een zaak van seksueel misbruik was verwikkeld. Het was een koude douche na de periode van zijn voorganger kardinaal Franz König die er in geslaagd was de diepe, historische kloof met de socialisten te overbruggen. Oostenrijk was in de periode van König, tot 1985, nog een typisch katholiek land, met meer dan 85 procent katholieken. Vandaag zijn dat er nog 65 procent en minder dan 50 procent in Wenen."

"Met Groer werd de hoop op vernieuwing de kop ingedrukt. Het misbruikschandaal was de katalysator die tot massale kerkverlating en uittredingen leidde, en tot een protestbeweging met de bekende eisen: toelating tot de communie van hertrouwd gescheiden mensen, toelating van vrouwen en gehuwden tot het priesterschap enzovoort. De reactie van de bisschoppen dat die eisen niet tot hun bevoegdheid behoren, leidde tot grote frustratie. Ook omdat het priestertekort zich intussen steeds meer liet voelen op het terrein. Dat leidde in juni 2011 tot de oproep tot ongehoorzaamheid om de geldende richtlijnen voor eucharistievieringen gewoon naast zich neer te leggen. Nood breekt wet, is het argument."

De bisschoppen reageren verdeeld maar kardinaal Christoph Schönborn houdt de deur op een kier.

Beide partijen hebben intussen stappen tot toenadering gedaan. Twee weken geleden hebben de opstandige priesters een nieuw manifest gepubliceerd dat minder scherp van toon is dan het eerste. Kardinaal Schönborn probeert een proces op gang te brengen voor kerkelijke structuurhervormingen en bewustzijnsverandering in een veranderende maatschappij. Probleem is dat er geen pasklare oplossingen bestaan. We zitten met een zware historische erfenis omdat keizer-koster Jozef II had gedecreteerd dat elke Oostenrijker op maximaal vijf kilometer een kerk moest kunnen vinden. Een dekenaat in Wenen bijvoorbeeld met 170.000 inwoners van wie 60.000 katholieken, telt 11 parochies en maar 2.000 kerkgangers op zondag. De discussie loopt of de kerk de mensen niet op andere plekken dan langs de parochie moet proberen te bereiken. De scholen, de kinderopvang, caritas enzovoort. Hoe kun je ontmoetingsplekken uitbouwen naast de parochie?"

Uit een recente opiniepeiling blijkt dat 87 procent van de Oostenrijkers een fusie of sluiting van parochies afwijst als gevolg van het priestertekort.

"Mensen zijn inderdaad gehecht aan het lokale kerk-zijn. Ze vrezen dat door megafusies zoals in het Duitse bisdom Essen – een fusie van 255 parochies in 25 grote pastorale eenheden – de kerk plotseling ver van de mensen afstaat. Daar ligt de voedingsbodem van veel ongenoegen en polarisatie. Daarbij komt dat veel kerken beschermde monumenten zijn. Mijn vroegere parochiekerk in Wenen werd in 1898 gebouwd en alle voegen zijn aan vervanging toe. De restauratie kost enkele miljoenen euro. Is dat nog verantwoord? Er waren zes missen op zondag toen ik jong was, nu nog twee. Moeten we zoveel geld in onderhoud van monumenten steken? De staat betaalt niet mee daarvoor. Een ding mag dus duidelijk zijn: niemand heeft hét antwoord op de huidige crisis."

"De Constantijnse periode met de overlapping van kerk en staat, is voorbij. We moeten daar afscheid van durven te nemen. We hebben 'out of the box'-denken nodig; met een open geest kijken hoe mensen proberen hun christen-zijn te beleven. Zoals de voormalige rector van het seminarie van Erfurt, Karl-Heinz Ducke, in zijn boek Salz der Erde schrijft: kiezen voor gemeenschappen van mensen die geloof en leven verbinden vanuit hun ontmoeting met Christus. We moeten de kerk resoluut met de toekomst in verbinding durven te brengen; de toekomst openhouden in plaats van ons angstig terug te trekken of te verstarren. De kerk is niemands eigendom, ook niet van Rome. We moeten iets anders durven door te geven dan alleen culturele waarden."

Om uit de impasse te geraken, stellen kritische theologen als Hans Küng een decentralisatie van de wereldkerk voor, waarbij Europa zich in alle vrijheid opnieuw zou kunnen incultureren.

"Tijdens mijn verblijf in Indonesië – Oost-Timor – leerde ik een bisschop kennen die erin geslaagd was de lokale huwelijksritus te verzoenen met het katholieke sacrament. Mensen voelden het ritueel aan als van hun eigen cultuur en toch was het helemaal christelijk. Ik was er heel sterk onder de indruk van de eucharistievieringen, waarbij iedereen rond een klein altaartje op de grond zat. Waarom zijn sommigen zo bang om van de vastgelegde vormen af te wijken? We moeten de moed hebben om ruimte te geven aan 'gelijktijdige ongelijkheid' en verschillende vormen uitdokteren die beantwoorden aan de verschillende behoeften om dezelfde Christus te herkennen. Onze eenheid terugvinden in pluriformiteit."

Vanuit zijn geschiedenis is Oostenrijk vertrouwd met het fenomeen 'cultuur-katholiek': mensen die zich aangesproken voelen door de rijke culturele erfenis, maar los van persoonlijk geloof.

"Ja, de religieuze composities van Haydn, Mozart, de Mattheüspassie enzovoort. Dat leeft, ook in Vlaanderen, kijk maar naar de Top 100 van radio Klara onlangs. Mensen hebben heimwee naar wat het dagelijkse overstijgt en zoeken dat in de muziek of kunst. Het raakt het hart, maar heeft verder geen consequenties. Precies daarom werd ik zo sterk getroffen door het opiniestuk van bisschop Johan Bonny onlangs in De Standaard en De Morgen over de omstreden theatervoorstelling van Romeo Castelluci. Zijn artikel bracht me terug tot mijn eigen leven: hoe de theologie met kunstwerken aan de slag moet gaan."

"Wanneer we naar een film of theater gaan, mogen we nooit vergeten dat we een theologische bril op hebben. Bonny zegt duidelijk dat hij niet keek als theatercriticus, maar een theologische interpretatie geeft van het werk, waarin hij psalm 22 herkende. Ik vind het heel sterk hoe de bisschop met open vizier die theatervoorstelling benadert vanuit de vraag: wat roept het bij mij op? En dat hij in gesprek ging met regisseur en acteurs. Verbinding maken met de hedendaagse wereld, dat is evangelisatie in de diepte. Dat bleek ook uit de lezersreacties: ongelovigen die zeiden dat ze het zo nog niet hadden bekeken en zich geraakt voelden."

"Het christendom heeft de kritische bevraging door het seculiere Europa nodig. Ze maakt wakker en daagt uit", schrijft kardinaal Schönborn in het nieuwe nummer van Communio. Verbaast u dat?

"Een moedig standpunt, want de verleiding is groot om ons terug te plooien. Er is in Europa een soort secularisme aan het werk dat het christelijke geloof ridiculiseert en naar de privésfeer verwijst, zoals de Britse minister Sayeeda Warsi – een moslima van Pakistaanse afkomst – vorige week hekelde in The Daily Telegraph. Verbazend vind ik dat in het tolerante Engeland dit secularisme nog het meest agressief lijkt. Ik heb dus begrip voor gelovigen die zich moegetergd voelen en in het defensief gaan, maar ze mogen ook niet uit het oog verliezen dat de kerk door velen als onderdrukkend is ervaren. We hebben in Europa nood aan een profetisch en authentiek christendom dat in de eerste plaats en in de volle zin van het woord geloof-waardig is, zoals Schönborn bepleit."

Het volledige interview staat vandaag in Tertio.