Het Waarom Van De Woede, De Standaard, December 3, 2011

Het Waarom Van De Woede

De Standaard
December 3, 2011

http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=J03IVMGI

De verontwaardiging over seksueel misbruik in de kerk blijft groot, ook RIK TORFS kan zich daar volkomen in vinden. Wel beveelt hij sterk aan om de juridische procedure correct te voeren. Het is de enige werkwijze om de waarheid geen geweld aan te doen.

De Brusselse kamer van inbeschuldigingstelling besliste dinsdag dat onderzoeksrechter Wim De Troy zijn boekje te buiten ging toen hij op 24 juni 2010 huiszoekingen liet verrichten in het aartsbisschoppelijk paleis in Mechelen en in de privéwoning van kardinaal Danneels (DS 30november). Mogelijk verbreekt het Hof van Cassatie die beslissing nog.

De uitspraak gaat over handelingen van de onderzoeksrechter. Ze houdt geen juridische, laat staan een morele, appreciatie in van de houding van kardinaal Danneels inzake seksueel misbruik door clerici. Toch suggereren reacties al gauw het omgekeerde. Terecht gaat de sympathie van het volk uit naar de slachtoffers, niet naar de daders en hun bisschoppen. Maar mag dat gevoel consequenties hebben voor de procedure? Preciezer uitgedrukt: als de verdachte niet sympathiek is, kunnen de regels over huiszoeking dan wat losser worden gehanteerd? Onder geen beding. Wie niet sympathiek is, heeft juist nood aan duidelijke procesregels die een zuiver op morele verontwaardiging gebaseerde veroordeling verhinderen. Niettemin is de verleiding groot om het anders te zien. Denk maar aan de talrijke forumbezoekers die Ronald Janssen liever zonder proces veroordeeld zagen. Zijn schuld stond immers vast.

Natuurlijk is kardinaal Danneels niet Ronald Janssen. En natuurlijk is er niets dat de kerk verhindert om zelf, uit eigen beweging, voor de grootst mogelijke openheid in verband met pedofiliedossiers te zorgen. Maar ondertussen is er die kwalijke trend om de waarheid te laten primeren op een behoorlijke procedure, terwijl een behoorlijke procedure er juist voor zorgt dat de waarheid zoals mensen vermoeden dat ze is, ook werkelijk bestaat. Kortom, serieuze juridische vragen over de daden van de onderzoeksrechter verhinderen het zoeken naar de waarheid niet, ze zijn een voorwaarde om ze te vinden.

Emotie en uitgestelde emotie

Maar nu even dit. Waar komen de emotionele reacties op een louter procesrechtelijke uitspraak vandaan? Ze vallen te situeren op drie verschillende niveaus.

Op een eerste niveau bevinden zich de pijn, vaak jarenlang angstvallig verborgen, die slachtoffers lijden, de misdrijven die daders begingen en de volstrekt ontoereikende reactie van diverse kerkleiders daarop. Dat uitgerekend ambtsdragers van een instituut dat hoge morele waarden predikt, mensen voor de rest van hun leven verwondden, is zonder meer schandelijk.

Op een tweede niveau zien we hoe Vlaanderen, veel meer nog dan Franstalig België, afrekent met zijn katholieke verleden. De morele leiders van het land, die de katholieke bisschoppen beweerden te zijn, faalden schromelijk. De macht die zij mentaal over vele mensen uitoefenden, bleek achteraf niet terecht. Nu de kerk verslagen in de touwen hangt, gesymboliseerd door de val van Roger Vangheluwe, breekt de repressie aan. Want laten we duidelijk zijn, wie vandaag, ook op terechte gronden, de kerk aanvalt, komt te laat om een verzetsheld te zijn. De strijd is gestreden. De kerk is verslagen. Wie haar beschimpt, loopt geen enkel risico meer. En wie geen persoonlijk risico loopt, is per definitie geen verzetsheld. Zelf hou ik niet van repressie, zoals ik ook collaboratie afschuwelijk vind. Beide houdingen tonen aan dat het voor mensen moeilijker is groot te blijven in de overwinning dan in de nederlaag. Dat is geen moreel oordeel, het gaat eerder om een antropologische vaststelling.

Er is ook een derde niveau. Dat van de uitgestelde emotie. Natuurlijk voelen slachtoffers pijn om wat hen is aangedaan. Maar er zijn ook heel wat mensen die woedend zijn op de kerk, zonder dat ze persoonlijk onder haar almacht hebben geleden. De kerk is al een halve eeuw haar greep op de samenleving aan het verliezen. Velen kennen haar recente glorietijd enkel van horen zeggen. De woede van talrijke burgers is dan ook uitgestelde emotie. Kinderen zijn boos om wat hun ouders en grootouders werd aangedaan, en waartegen die niet konden of durfden te reageren. Daarbij denk ik slechts zijdelings aan seksueel misbruik. Eerder aan gestrengheid, controle en machtsmisbruik. Uitgestelde emotie vind je overigens ook elders in de samenleving. Zo zijn feministen kwaad om het leed dat hun moeders werd aangedaan, ook al voelen zij zichzelf vrij. En kinderen van ouders die door de repressie werden getroffen, tonen tot vandaag wrok over het lijden van hun ouders en grootouders, die vaak niet mochten studeren en een kantoorbaan aannamen in plaats van dokter of advocaat te worden, wat ze verstandelijk spelenderwijs hadden aangekund.

Schroom en verontwaardiging

Ten slotte dit. Ik schrijf dit stuk met schroom. Ik weet niet of de tijd al rijp is voor een analyse zoals deze. Mogelijk irriteert ze, juist omdat ze een analyse is. Want die schept afstand, ook van het leed. En afstand doet al gauw aan relativering denken.

Dat is niet mijn bedoeling. Verontwaardiging en verdriet om het gedrag van de daders en de wankelmoedigheid van de kerk zijn terecht en mogen niet in tijd worden beperkt. Toch is het tegelijk van belang om te begrijpen waarom we vandaag op het seksuele misbruik door clerici reageren zoals we dat doen. Morele verontwaardiging mag verdere analyse niet verhinderen.