Benedictus: Weglopen Kan Niet, The Trouw, April 8, 2011

Benedictus: Weglopen Kan Niet

The Trouw
April 8, 2011

http://www.trouw.nl/tr/nl/4464/Religie-filosofie/article/detail/1871953/2011/04/08/Benedictus-Weglopen-kan-niet.dhtml

Paus Benedictus XVI © getty

Voor het eerst spreekt paus Benedictus XVI zich tegen een journalist uit over brandende kwesties in de katholieke kerk, zoals de misbruikschandalen. Een voorpublicatie uit een bundeling van interviews met de Duitse journalist Peter Seewald. Een voorpublicatie.

Het pontificaat van Benedictus XVI begon met een golf van enthousiasme. In zijn eerste ambtsjaar kreeg de nieuwe paus bijna 4 miljoen mensen op het Pietersplein bijeen, tweemaal zoveel als zijn voorganger in diens eerste jaar. Zijn eerste encycliek werd in een oplage van meer dan 3 miljoen exemplaren verkocht, alleen al in Italie. (..) Precies een jaar later (na de kwestie-Williamson, red.) pakken zich boven de katholieke kerk zeer donkere wolken samen.

Als uit een diepe afgrond komen talloze en onvoorstelbare gevallen van seksueel misbruik uit het verleden aan het licht, begaan door priesters en religieuzen. Hoe diep is deze crisis? Is het, zoals we vaak konden lezen, werkelijk een van de grootste crises in de geschiedenis van de kerk?

"Ja, het is een grote crisis, dat moeten wij zeggen. Het was voor ons allemaal een schok. Opeens zoveel vuiligheid. Het leek echt bijna een vulkaankrater die plotseling een geweldige smerige wolk uitbraakte en alles verduisterde en vervuilde. Vooral het priesterschap leek ineens beschamend, elke priester werd ervan verdacht dat hij er ook zo eentje was. De kwestie kwam voor mij niet helemaal onverwachts. Ik had al bij de Congregatie voor de Geloofsleer te maken gehad met de gevallen in Amerika; ik had ook de situatie in Ierland zien opkomen. Maar in deze omvang was het toch een enorme schok. Sinds mijn benoeming op de Stoel van Petrus had ik al verscheidene keren met slachtoffers van seksueel misbruik gesproken. Drieenhalf jaar geleden, in oktober 2006, had ik in mijn toespraak de Ierse bisschoppen opgeroepen de waarheid aan het licht te brengen, al het nodige te doen om te voorkomen dat zulke vreselijke vergrijpen opnieuw zouden voorkomen, de beginselen van recht en gerechtigheid te respecteren en, vooral en met name, genezing te brengen aan al degenen die het slachtoffer waren. Het priesterschap opeens zo besmeurd te zien, en daarmee het hart van de kerk zelf, dat moet je echt eerst een tijdje verwerken. Maar tegelijkertijd mogen we niet het goede dat in de kerk ligt opgeslagen uit het oog verliezen, er zijn niet alleen deze verschrikkelijke dingen."

Misbruik dat plaatsvindt op het kerkelijk erf is erger dan elders. Iemand met hogere wijdingen moet ook aan hogere eisen voldoen. Al aan het begin van deze eeuw was er, zoals u zei, een reeks gevallen bekend van misbruik in de Verenigde Staten. Vervolgens onthulde het Ryan-rapport de ongehoorde omvang van seksueel misbruik in Ierland, en daarmee was de kerk in weer een ander land in een puinhoop veranderd. 'Het zal generaties lang duren', zei de Ierse pater Vincent Twomey, 'om dat op orde te brengen.'

"De situatie in Ierland is heel specifiek. Het land kent een gesloten katholieke samenleving, die tegen eeuwenlange onderdrukking in altijd trouw bleef aan het geloof, maar daarbinnen konden zich blijkbaar ook bepaalde attitudes ontwikkelen. Ik kan daar nu geen gedetailleerde analyse van geven. Ik vind het diep aangrijpend en deprimerend dat een land dat de wereld zoveel missionarissen en heiligen heeft geschonken, en dat in de missiegeschiedenis ook aan de oorsprong staat van het christendom in Duitsland, in een dergelijke situatie verzeild is geraakt. Het is natuurlijk vooral erg voor de Ierse katholieken zelf, met al hun goede priesters. We moeten uitvoerig onderzoek doen naar hoe dat kon gebeuren, en ook naar hoe we kunnen voorkomen dat het ooit opnieuw gebeurt. U hebt gelijk: het is een zeer zware zonde als iemand, die eigenlijk mensen bij God moet brengen, en aan wie kinderen en jonge mensen zich toevertrouwen om God te vinden, het tegendeel doet: hen misbruikt en bij God wegleidt. Daardoor wordt het geloof zelf onbetrouwbaar en kan de kerk geen geloofwaardige verkondiger van de Heer meer zijn. Dat was onthutsend voor ons allemaal, en ik ben er nog steeds innerlijk kapot van. Maar de Heer heeft ook tegen ons gezegd dat er altijd onkruid onder de tarwe zal zitten, maar dat het zaad dat Hij zelf gezaaid heeft, desondanks verder zal groeien. Daarop vertrouw ik."

Niet alleen het misbruik is onthutsend, ook de manier waarop ermee omgegaan is. De feiten zijn decennia lang verzwegen en weggemoffeld. Dat is het bankroet voor een instelling die de liefde in het vaandel heeft staan.

"Daarover heeft de aartsbisschop van Dublin mij iets heel interessants gezegd. Hij zei dat het kerkelijk strafrecht tot in de jaren vijftig gefunctioneerd heeft. Het was weliswaar niet volmaakt, je kunt op veel punten kritiek hebben, maar niettemin: het werd toegepast. Maar vanaf het midden van de jaren zestig werd het gewoon niet meer gehandhaafd. De gedachte was, dat de kerk niet een kerk van recht, maar een kerk van liefde moest zijn; zij mocht niet straffen. Het besef dat straffen een daad van liefde kan zijn, was verloren gegaan. Zelfs bij oprecht goede mensen is in die jaren een opvallende verduistering van het denken vast te stellen. We moeten opnieuw leren dat de liefde voor de zondaar en de liefde voor het slachtoffer in evenwicht gehouden worden, als ik de zondaar op een aanvaardbare en aangepaste manier bestraf.

"Er is in het verleden iets in het bewustzijn veranderd, waardoor het recht en de noodzaak van straf naar de achtergrond verdwenen zijn - en dat brengt uiteindelijk ook een verenging van het begrip liefde mee. Liefde beperkt zich niet alleen tot aardig en vriendelijk zijn, ze moet ook in de waarheid zijn. En bij de waarheid hoort dat ik degene die tegen de echte liefde gezondigd heeft, moet straffen."

In Duitsland kwam de lawine van gevallen van seksueel misbruik los, toen de kerk zelf de publiciteit zocht. Maar waarom waren de onthullingen uit Amerika en Ierland geen aanleiding om ook meteen in andere landen onderzoek te doen?

"Wij hebben op de kwestie in Amerika onmiddellijk gereageerd met aangepaste en verscherpte normen. Bovendien werd de samenwerking verbeterd tussen het burgerlijk en het kerkelijk recht. Of Rome dan zelf tegen alle andere landen had moeten zeggen: jullie moeten uitzoeken of het bij jullie ook zo is? Misschien hadden wij dat moeten doen. Voor mij kwam het in ieder geval als een verrassing dat het misbruik ook in Duitsland in deze forse omvang bestond. Er moet nu een aantal zaken veranderen. Ten eerste moet er voor de slachtoffers gezorgd worden, zij moeten op alle mogelijke manieren met hulp en therapie terzijde worden gestaan. Ten tweede moeten zulke vergrijpen voorkomen worden door een juiste selectie van priesterkandidaten. En ten derde moeten de daders bestraft worden en verre gehouden van iedere mogelijkheid om hun daden te herhalen. In hoeverre misbruikgevallen openbaar gemaakt moeten worden, is een vraag op zich; al naar gelang de verschillende bewustzijnsfases in de publieke opinie zal het antwoord verschillen. Maar wat nooit mag gebeuren, is dat wij wegsluipen en doen alsof we het niet gezien hebben, zodat de daders verder hun gang kunnen gaan. De kerk moet dus waakzaam zijn; wie gefaald heeft, moet gestraft worden, en vooral uitgesloten worden van verder contact met kinderen. Voorop staat, zoals ik al eerder zei, de liefdevolle zorg voor de slachtoffers, goede zorgen om hen te helpen bij de verwerking van wat zij doorstaan hebben."

U hebt bij verschillende gelegenheden iets gezegd over de misbruikgevallen, met name in de pastorale brief aan de Ierse katholieken waarover we het gehad hebben. Toch waren er steeds weer grote krantenkoppen zoals 'Paus zwijgt over misbruik' Had er niet wat vaker en luider gesproken moeten worden in een wereld, die zo lawaaiig en hardhorend geworden is?

"Dat kun je je natuurlijk afvragen. Op zich, denk ik, was het wezenlijke gezegd. Want wat voor Ierland geldt, is natuurlijk niet alleen voor Ierland bedoeld. In die zin was het volstrekt duidelijk wat de opvatting was van de kerk en van de paus, er was geen misverstand over mogelijk en iedereen kon het horen. In Duitsland moesten wij eerst de bisschoppen aan het woord laten. Maar je kunt natuurlijk altijd de vraag stellen of de paus niet nog vaker iets moet zeggen. Daar zou ik op dit moment geen uitspraak over durven te doen."Maar uiteindelijk moet u daar toch een oordeel over hebben. Betere communicatie had de situatie misschien goed gedaan.

"Ja, dat is zo. Enerzijds ben ik van mening dat het wezenlijke echt gezegd is; dat het niet alleen Ierland betrof, was wel duidelijk. Anderzijds, zoals ik zei, moeten allereerst de eigen bisschoppen spreken. In zoverre was het niet verkeerd om wat te wachten.'

Het gros van deze gevallen speelt tientallen jaren geleden. Toch leggen ze met name een last op uw eigen pontificaat. Hebt u erover gedacht om af te treden?

"Bij groot gevaar mag je niet weglopen. Het is dus beslist niet het moment om af te treden. Juist op zulke ogenblikken moet je volhouden en de moeilijke situatie beheersen (..)"

U hebt onlangs in Malta meerdere misbruikslachtoffers ontmoet. Een van hen, Joseph Magro, zei na afloop: 'De paus had net als ik tranen van verdriet, terwijl hij toch geen schuld heeft aan wat mij overkomen is.' Wat hebt u tegen de slachtoffers kunnen zeggen?

"Ik kon hun eigenlijk helemaal niets bijzonders zeggen. Ik kon zeggen dat het mij echt innerlijk raakt, dat ik hun verdriet deel. En dat was geen loze bewering, het gaat mij echt aan het hart. En ik kon tegen hen zeggen dat de kerk alles zal doen om herhaling te voorkomen, en dat wij hen zo goed mogelijk willen helpen. En tenslotte dat wij hen in ons gebed meedragen, en hun vragen of zij het geloof in Christus als het ware licht en in de levende gemeenschap van de kerk niet willen verliezen."

Ooit noemde de Duitser Peter Seewald (1954) zich communist, zoals veel intellectuelen van zijn generatie. Maar die tijd is voorbij. Sinds enige tijd is de journalist Seewald teruggekeerd naar de rooms-katholieke kerk, de kerk waarin hij opgroeide.

Die ommekeer werd versneld door een ontmoeting met niemand minder dan de huidige paus, Benedictus XVI. Begin jaren negentig besloot Seewald om Benedictus, die toen nog 'gewoon' kardinaal Joseph Ratzinger heette, te interviewen voor zijn krant, de Suddeutsche Zeitung. Ratzinger maakte tijdens die ontmoeting ongewoon veel indruk op Seewald.

De interviewer, die zich na de val van de muur al langer niet meer senang voelde bij het communisme, werd bij Ratzinger geconfronteerd met een nieuw wereldbeeld. Door Ratzinger ontdekte Seewald naar eigen zeggen dat 'het christendom niet iets is van het verleden, maar van de toekomst'. "Mij werd duidelijk dat politieke systemen die God ontkennen, uiteindelijk ook geen eerbied meer hebben voor de mens", zegt hij. Al het idealisme dat hij ooit in het communisme zocht, zegt Seewald, heeft hij nu in het katholicisme gevonden. De toewijding van Seewald voor het katholicisme is radicaal te noemen. Zo is in zijn Munchener woning altijd wijwater voorradig. Ook trekt de journalist zich zo nu en dan terug voor wekenlange retraites in kloosters.

Na de eerste ontmoeting met Ratzinger, twintig jaar geleden, volgden er nog vele. 'Licht van de wereld' is al weer het derde boek dat Seewald in samenspraak met Ratzinger schreef.