Het Geheime Archief in De Kast Van De Bisschop, NRC, December 18, 2010

Het Geheime Archief in De Kast Van De Bisschop

NRC
December 18, 2010

http://digitaleeditie.nrc.nl/digitaleeditie/NH/2010/11/20101218___/1_07/article5.html

Het bisschoppelijk paleis (rechts op de foto) aan de Parade in Den Bosch.

Dossiers met meldingen van misbruik door priesters werden bijgehouden om vernietigd te worden

Voor het eerst zijn er concrete aanwijzingen dat kerkelijke archieven in Nederland zijn geschoond. Meldingen van misbruik zijn zo verloren gegaan.

Bisschoppelijk archivaris Jan Peijnenburg was openhartig toen hij op 26 oktober 1990 met historicus Eric Theloosen sprak. Nijmegenaar Theloosen was in het bisschoppelijk archief in Den Bosch voor onderzoek naar de Heilig Landstichting in zijn woonplaats.

„Ik raakte op vertrouwelijke voet met de archivaris", zegt Theloosen. Peijnenburg vertelde dat bisschop Arnold Diepen van Den Bosch (1919-1942) belastende stukken over een priester, die een rol speelde in de Heilig Landstichting, waarschijnlijk had vernietigd. Dat was niet vreemd, vond Peijnenburg, die wist dat monseigneur Diepen in de jaren dertig met zijn secretaris en opvolger Mutsaerts (1942-1960) ook informatie over de ontucht van twee priesters uit Oss eigenhandig had vernietigd.

Peijnenburg bleek nog veel meer te weten. Tegen Theloosen zei hij dat het bisdom tot 1970 een klein, geheim archief had. Dat lag in een kast, waarvan alleen de bisschop de sleutel had. Het archief was aangelegd door bisschop Bekkers (1960-1966). Theloosen: „Na het overlijden van Bekkers heeft zijn opvolger, monseigneur Bluyssen (1966-1983) de dossiers over persoonlijke misstappen gelezen. Daarna zei Bluyssen tegen Peijnenburg: „Goed, ik weet het en dat kan altijd van pas komen. Het kan nu weg.'"

Peijnenburg voegde er nog aan toe dat toenmalig bisschop Jan ter Schure (1985-1998) opnieuw een geheim archief wilde aanleggen. Dat zou hij samen met Peijnenburg op een zaterdag doen. Die dag waren de secretaresses er niet. Ter Schure kwam overigens twee weken geleden ook in het nieuws toen bleek dat een klacht wegens seksueel misbruik tegen hem gegrond was verklaard.

Na het gesprek met Peijnenburg in 1990 maakte Theloosen een gespreksnotitie. Theloosen: „Ik had het gevoel dat ik een kijkje had gekregen in een regelrechte doofpotaffaire: het bisdom had dossiers over persoonlijke misstappen, zoals overtredingen van het celibaat, opgeborgen in geheime archieven die periodiek werden vernietigd. Ik bedacht dat het mogelijk nog eens van historisch belang zou kunnen zijn."

Dat bleek dit jaar, na publicaties over seksueel misbruik door priesters en religieuzen. De bisschoppen en oversten van ordes en congregaties gaven de commissie-Deetman opdracht het misbruik te onderzoeken.

Theloosen stuurde op 8 september een verklaring naar de commissie, gebaseerd op zijn gespreksnotitie uit 1990. Maar de afgelopen drie maanden hoorde Theloosen niets van Deetman. „Ik kreeg zelfs geen ontvangstbevestiging." Deetman kwam ook niet in actie bij het bisdom. Twee belangrijke getuigen, Bluyssen en Peijnenburg, leven nog. Ze zijn ze niet gehoord, terwijl hun getuigenis van belang kan zijn voor het trekken van conclusies over de cultuur van toedekken en zwijgen in de Kerk.

Tegenover deze krant zijn beide getuigen openhartig. Monseigneur Bluyssen (84) herinnert zich het vernietigen van het geheim archief van zijn voorganger: „Ik heb het weggegooid. Het was voorbij, de zaken waren afgewerkt. Dat er nog een vraag over zou komen, daar heb ik toen niet bij stilgestaan. Maar er zat weinig interessants bij, daarom vond ik toen ook dat het wel weg kon." Bluyssen is niet bereid om hierover met Deetman te spreken. „Ik zal niet op zo'n verzoek ingaan. Ik weet er verder ook weinig meer van."

Oud-archivaris Peijnenburg (74): „Deetman mag komen, maar hij krijgt niets. En in het archief vindt hij niks meer." Peijnenburg vertelt onomwonden over het vernietigen van het geheim archief door Bluyssen, de handelwijze van Diepen en het geheim archief van Ter Schure. Ook dat is er niet meer: „Deetman kan komen wat-ie wil, hij zal niks meer vinden."

Is het niet jammer dat al die documenten weg zijn? Peijnenburg: „Nu misschien wel, maar wie had ooit kunnen denken dat zoiets [het misbruik, red.] naar boven zou komen? Ik vind het zelf overigens niet jammer. Mij heeft nog niemand iets gevraagd, maar wat ik weet zeg ik toch niet. Terwijl ik over een uitstekend geheugen beschik."

De verklaringen van Theloosen, Bluyssen en Peijnenburg zijn de eerste, concrete aanwijzingen voor het opschonen van kerkelijke archieven in Nederland. Eerder waarschuwden historici dat Deetman weinig belastend materiaal zou aantreffen in de archieven. Ook in België waren er geruchten over geheime dossiers die buiten bereik van onderzoekers waren gehouden. Politieonderzoek leverde echter niets op.

„Het is schokkend dat wordt toegegeven dat belastende stukken stelselmatig zijn vernietigd", vindt kerkhistoricus Peter Nissen, verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen, die bekend staat als onafhankelijk en kritisch. „Het past in de doofpotcultuur om het imago van de Kerk te beschermen. Die cultuur is oud en breed. De officiële naam van het Vaticaans archief is niet voor niets Archivio Segreto Vaticano, het Geheim Archief van het Vaticaan."

Het lijdt volgens Nissen „geen twijfel" dat andere kerkelijke archieven in Nederland eenzelfde behandeling hebben ondergaan. Nissen: „Dat betekent dat de mondelinge getuigenissen van slachtoffers nog belangrijker worden. Dat Bluyssen en Peijnenburg niet willen praten met Deetman, staat haaks op de toezeggingen van bisschoppen en oversten dat de Kerk zal meewerken aan het blootleggen van het misbruik."

De commissie-Deetman zocht gisteren, na vragen van deze krant, contact met historicus Theloosen. De commissie erkent dat Theloosen, net als iedereen, een reactie had moeten krijgen. „Hangende haar onderzoek laat de commissie zich echter niet in concreto uit over wat zij met welke melding of verklaring doet."

Gelet op het belang van de waarheidsvinding is het volgens Nissen „niet te begrijpen" dat Deetman niet meteen geprobeerd heeft met de getuigen te spreken. Nissen: „Het maakt de vraag of de Tweede Kamer niet de onderste steen boven moet halen, alleen maar prangender."

Contact: misbruik@nrc.nl