The Rknieuws
October 25, 2010
http://www.rorate.com/nieuws/nws.php?id=63297
 |
BRUSSEL (RKnieuws.net) - In de reacties op de misbruikcrisis ontwaart filosoof Guido Vanheeswijck de werking van het zondebokmechanisme: de pijlen worden op één iemand gericht, die monddood wordt gemaakt. Bij uitstek christenen mogen de spanningen niet op die manier ventileren, meent hij, ze moeten de problemen zelf aanpakken.
De vraag van Peter Adriaenssens om het ontslag van de paus is het – voorlopig – laatste voorbeeld van wat de Franse denker René Girard de werking van het zondebokmechanisme noemt: indien interne spanningen een groep of een samenleving dreigen te ontwrichten, moeten ze worden geventileerd door ze te richten op één iemand, een zondebok. Het was de 'tactiek' in de oude religies – met het daadwerkelijk offeren van de zondebok –, het is vaak de 'tactiek' in de moderne samenleving – door het monddood maken van de zondebok. Adriaenssens verwees in dat verband naar een voorbeeld uit een vrij recent verleden. Toen Marc Dutroux kortstondig ontsnapte bij een overbrenging van de ene naar de andere gevangenis en de verontwaardiging daarover ten top steeg, ventileerde de regering-Dehaene de spanning door twee van zijn ministers op te offeren: Johan Vande Lanotte en Stefaan De Clerck. Waarom zou de kerk dat dan ook niet doen met bijvoorbeeld de paus?
Christelijke inspiratie
Girard wijst er mijn inziens terecht op dat het christendom dat zondebokmechanisme resoluut afwijst. Een christen mag interne spanningen niet ventileren door een zondebok, maar moet de problemen, die deze spanningen veroorzaken, zelf aanpakken, hoe moeilijk dat ook mag zijn. De christelijke ethiek bevindt zich immers tussen twee uitspraken: "wat ge aan de minsten van de mijnen hebt gedaan, hebt ge aan mij gedaan" en "wie zonder zonde is, werpt de eerste steen". Wat blijft er over van die christelijke inspiratie, wanneer we kijken naar de gebeurtenissen tijdens de laatste maanden?
Frontale aanval
De eerste reacties op de schandalen van kindermisbruik in de kerk waren dubbel: de veroordeling van het seksuele kindermisbruik ging hand in hand met een zekere vorm van aandacht voor de persoon van Roger Vangheluwe. Zo vroeg de Gentse bisschop, Luc Van Looy, respect voor zijn collega en pareerde CD&V-senator Rik Torfs de SP.A-politica Marleen Temmerman, wanneer zij de inherente slechtheid van Vangheluwe accentueerde. Toen echter bleek dat het pedofilieschandaal rond Vangheluwe slechts het topje van de ijsberg van seksueel misbruik in de kerk was en het almaar duidelijker werd dat diverse kerkleiders seksueel misbruik toegedekt of op zijn minst mild hadden behandeld, zagen we de aanvankelijke houding veranderen. Met het uitlekken van de Danneels-tapes werden de pijlen eerst gericht op de figuur van de voormalige aartsbisschop. De tot dan in de media populaire Danneels werd de kop van Jut. Maar vergiste men zich niet van vijand, werd al vlug geopperd. Uiteindelijk ging het toch allereerst om de dader, niet om de bemiddelaar.
Er werd nu een frontale aanval ingezet op Vangheluwe: hij moest van het toneel verdwijnen. Er moest een 'symbolisch' teken worden gegeven. De oproep van Torfs aan Vangheluwe om de lekenstaat aan te nemen werd plots in kerkelijke kringen gretig gevolgd. Vervolgens was er vanuit diverse hoeken de oproep aan de Brugse ex-bisschop om maar direct van de aardbol te verdwijnen. Zodra hij uit het gezicht was verdwenen, kon de kerk opnieuw met een propere lei beginnen. Daarna kwam Adriaenssens op de proppen met het ontslag van de paus. Waarop de vereniging voor de mensenrechten in de kerk prompt liet weten dat ook dat niet voldoende zou zijn.
Daadwerkelijke aandacht
Wat is de waarde van deze 'zondeboktactiek', die zo vaak wordt toegepast? Waren de slachtoffers van Dutroux gebaat met het opstappen van Vande Lanotte en De Clerck, die trouwens een paar jaar later een mooie politieke carrière zouden uitbouwen? Zijn de slachtoffers van Vangheluwe ermee gebaat, nu hij zo goed als van de aardbol is verdwenen? En geloven we echt dat, als de huidige paus ontslag zou nemen, daarmee plots een volstrekt zuivere kerk zou ontstaan? Vanuit christelijk perspectief bekeken, is dit een hoogst bedenkelijke evolutie.
Wat had vanuit christelijk perspectief dan wel kunnen gebeuren? Allereerst had de kerk het seksueel misbruik direct moeten aanpakken, vanuit een daadwerkelijke aandacht voor het concrete slachtoffer. Ze had dit dadelijk onder de aandacht moeten brengen en niet, zoals de meeste organisaties dat doen, toegeven aan de neiging om met 'damage control' de schade te beperken. Natuurlijk is dat ontzettend moeilijk, vooral in een tijd en een cultuur waarin alles draait om imagologie. Maar de aandacht voor het slachtoffer moet voorgaan op de aandacht voor het eigen imago vanuit het Bijbelse woord dat "wat ge aan de minsten van de mijnen hebt gedaan, ge aan mij hebt gedaan".
Vervolgens had de kerk alle mogelijkheden kunnen uitputten om de misdadigers te straffen, door sterker aan te dringen op gerechtelijke behandeling en hen hun rechtmatige straf niet te laten ontlopen. Ook priesters en bisschoppen mogen niet ontsnappen aan de gewone gerechtelijke procedures. Maar dat betekent niet dat je ze daarom helemaal moet laten vallen. Zo heeft de kerk altijd gevangenisaalmoezeniers gehad, omdat de christelijke naastenliefde voorschrijft ook voor de grootste misdadigers nog zorg te dragen, vanuit het Bijbelse woord dat alleen "wie zonder zonde is, de eerste steen werpt". Echte naastenliefde is niet modieus, maar een teken van tegenspraak: ze leeft altijd vanuit de aandacht voor de 'zwakke' ander, vooral als niemand naar hem of haar omkijkt.
Bittere tranen
Natuurlijk zijn de gemaakte fouten vreselijk, natuurlijk is er veel kwaad aangericht. Maar de onderliggende idee van de recente acties – als de zondebok verdwenen is, kunnen we opnieuw met een schone lei beginnen – is op termijn zo mogelijk even funest. Er bestaat immers geen schone lei, geen volmaakt zuivere wereld, waarin het kwaad afwezig is. Eigen aan het christendom is dat het allereerst het bestaan van het kwaad erkent en vervolgens vanuit die erkenning probeert dit kwaad zoveel mogelijk te verkleinen. De mooiste illustratie daarvan is een beroemd fragment uit het Bijbelse passieverhaal. Petrus, een van de meest gedreven leerlingen van Jezus, heeft hem tot driemaal toe verraden. Dat gebeurde niet toevallig op het ogenblik dat zijn leermeester in het nauw gedreven werd. Toen de haan driemaal kraaide, besefte hij zijn verraad. Op dat ogenblik vond bij Petrus de ommekeer plaats. "Hij huilde bittere tranen." Hij werd door Jezus niet uitgestoten, niet verbannen naar het einde van de wereld. Hij werd de 'rots' waarop Hij zijn kerk wilde bouwen.
Any original material on these pages is copyright © BishopAccountability.org 2004. Reproduce freely with attribution.