Leonard En Damiaan, The Rknieuws, October 16, 2010

Leonard En Damiaan

The Rknieuws
October 16, 2010

http://www.rorate.com/nieuws/nws.php?id=63160

Ik wist niet wat ik hoorde, toen in De Ochtend op (de Vlaamse) Radio 1 het boek over aartsbisschop Léonard werd voorgesteld. De radioredactie had blijkbaar gemeend dat de presentatie van een boek over een katholieke gezagsdrager niet kan zonder een hardleerse vrijzinnige aan het woord te laten. Dat heet neutraliteit, weet je wel. En dus werd het een dubbelgesprek met Léonards woordvoerder Jürgen Mettepenningen én de vrijzinnige filosoof Etienne Vermeersch. Laatstgenoemde mocht niet alleen ongestoord het woord afnemen van eerstgenoemde, hij kreeg ook voluit de kans om de fiolen van zijn haat over de katholieke Kerk uit te gieten. Het boek leek dan ook veeleer aanleiding dan onderwerp. Ik wist nog minder wat ik hoorde, toen werd verteld dat in het boek Léonard aids omschrijft als "een soort immanente gerechtigheid van de natuur". Woordvoerder Mettepenningen voegde er nog aan toe dat hij in de kopij bij die passage "een gevarendriehoek" had getekend, maar dat Léonard bij zijn standpunt was gebleven. Hij had er wel aan toegevoegd dat aids geen straf is, maar… een "immanente gerechtigheid" lijkt toch heel sterk op wraak van de natuur op het menselijke handelen. Toch een straf dus. Ik moest meteen aan Damiaan denken: hij benaderde mensen niet als gestraften maar als zieken.

Ik heb geprobeerd om mgr. Léonards uitlating te begrijpen, omdat ik nu eenmaal altijd meen dat je eerst iemand moet beluisteren vooraleer desnoods tegen hem van leer te trekken. Maar dat begrijpen lukt me niet. Ik zie wel waar zijn redenering vandaan komt: van het inmiddels achterhaalde begrip 'natuurwet'.

Maar aartsbisschop Léonard doet in zijn redenering eigenlijk geen beroep op deze zedelijke natuurwet die de mens van nature zou bezitten en die hem bovendien in de meeste gevallen weghoudt van de door de fysieke natuur aangedreven neigingen en instincten. Een voorbeeld: volgens zijn biologische natuur zou de mens polygaam moeten zijn, maar zijn zedelijke natuurwet zegt hem dat hij monogaam hoort te zijn. De echte 'natuur' van de mens is dus cultuur en geen natuur.

Het zedelijk goede kan dus moeilijk gedefinieerd worden vanuit een beroep op de fysieke natuur, wat Léonard met zijn "immanente gerechtigheid van de natuur" precies doet. Het kan wel een keertje lukken om een bepaald gedrag aan onze fysieke natuur toe te schrijven, maar de gerechtigheid daarbij betrekken is een reuzenstap te ver. Immers, in vele gevallen biedt de natuur helemaal geen voorbeeld om na te volgen. In de 'natuurlijke' relaties heerst bijvoorbeeld het recht van de sterkste, volgens de (christelijke) cultuur geldt in de menselijke relaties het gelijkheidsbeginsel. Indien de fysieke natuur norm zou zijn, dan is de zedelijk handelende mens degene die de andere mensen onderdrukt.

Dit voorbeeld maakt voldoende duidelijk dat de natuur, in de fysieke betekenis van het woord, niet echt rechtvaardig is. De natuurlijke processen verlopen niet rechtvaardig, ze verlopen wetmatig. De natuur oordeelt immers niet, ze verloopt zoals ze verloopt. Van die wetmatigheden kan de mens inderdaad het slachtoffer zijn. Wat niet betekent dat de mens geen schuld zou kunnen hebben aan zijn eigen ongeluk. Promiscue gedrag kan inderdaad leiden tot aidsbesmetting. Schuld dus wel, straf evenwel niet. De natuur bevat geen immanente gerechtigheid. Als dat toch zo zou zijn, wat moet ik dan aanvangen met het begrip 'gerechtigheid' bij al die keren dat iemand ziek wordt zonder iets fout gedaan te hebben?

Als Léonard beweert dat aids "een soort immanente gerechtigheid van de natuur is", is hij alvast wetenschappelijk fout. Zijn uitspraak is bovendien onchristelijk, onevangelisch. Op een inderhaast bijeengeroepen persconferentie zei aartsbisschop Léonard dat hij verkeerd begrepen is en dat hij met "immanente gerechtigheid van de natuur" bedoelde: "een logisch gevolg van risicovolle praktijken". Maar hij wilde het woord gerechtigheid niet inslikken.

Ik wil graag luisteren naar uitleg, maar "gerechtigheid" blijft nog altijd iets anders dan "gevolg". Een gevolg is iets wat vanzelf volgt op iets anders (aan dat 'iets anders' kan men bijvoorbeeld schuld hebben), maar gerechtigheid legt iets op dat niet noodzakelijk vanzelf zou volgen.

Tegen de in zijn tijd breed verspreide gedachte dat ziekte een straf was, verzette Jezus Christus zich. De vele genezingsverhalen getuigen ervan. Het is ten andere uit de evangelische rechtzetting van dat onrechtvaardige vooroordeel waaronder zieken gebukt gingen, dat de christelijke ziekenzorg is ontstaan.

De grootste 'moderne' vertegenwoordiger van die liefde zonder bijgedachte was de Belgische missionaris Damiaan (in Hawaï gold melaatsheid ook als straf voor wangedrag). Hij ging in zijn afwijzing van de "immanente gerechtigheid van de natuur" zo ver, dat hij zich met de melaatsen identificeerde ("Wij melaatsen", schreef hij) en zelf melaats werd. Was hun ziekte "een immanente gerechtigheid van de natuur" geweest, dan zou hij dat niet hebben gedaan. Ik wens aartsbisschop Léonard een grote verering voor Sint-Damiaan toe.