Hoe Dapper Zijn Onze Bisschoppen, De Standaard, September 13, 2010

Hoe Dapper Zijn Onze Bisschoppen?

De Standaard
September 13, 2010

http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=LV2V73C6&subsection=55

Aartsbisschop Leonard en de bisschoppen Harpigny (Doornik) en Bonny (Antwerpen). edm

RIK TORFS zag goede en slechte dingen op de bisschoppelijke persconferentie over seksueel misbruik. Vooral de voorgenomen transparante aanpak ziet hij hoopvol tegemoet, maar hij vreest dat het Vaticaan daarin niet mee zal gaan.

Zelden werd met zoveel verwachting uitgekeken naar een persconferentie van de Belgische bisschoppen als gisteren. Hoeveel moed vertoont de kerk, en hoeveel daadkracht? Dus rijst vandaag de vraag: was het genoeg? Vier elementen vallen mij op.

Vooreerst zijn de bisschoppen zich bewust van de complexiteit van de problematiek. Terecht nemen zij hun tijd om een nieuw 'centrum voor erkenning, heling, herstel en verzoening' op te zetten. Dat moet getrokken worden door geloofwaardige, onafhankelijke personen. En het kan niet werken zonder voorafgaande, duidelijke afspraken met justitie en met de zorgsector. Onverwachte interventies van het gerechtelijke apparaat ondermijnen immers het vertrouwen, dat weten we ondertussen. Het nieuwe centrum moet duidelijk maken dat de kerk, het gerecht, de zorgsector en de politiek kunnen samenwerken om het geschokte maatschappelijke vertrouwen te herstellen. De drie andere groepen zullen natuurlijk ook zelf initiatieven nemen, buiten de kerk om. Terecht. Belangrijk is wel dat geen van de betrokken groepen haantjesgedrag vertoont. Zeker de kerk niet, zij zal de samenleving niet redden. Maar het niet altijd briljant optredende gerechtelijk apparaat evenmin. En ook politici past bescheidenheid. Er is geen hond die hen als de ultieme heelmeesters van onze samenleving ziet. Kortom, alleen een goede samenwerking is efficient. Profileringsdrang in delicate dossiers vergroot alleen het wantrouwen dat onze samenleving in toenemende mate kenmerkt.

Een tweede opvallend element tijdens de persconferentie was het optreden van monseigneur Bonny. Hij stelde een plan in negen punten voor. Daarin spelen twee begrippen een belangrijke rol, transparantie en onafhankelijkheid. Transparantie: Bonny wil dat de samenleving precies weet, aan de hand van een maandelijks rapport, welke stappen de kerk onderneemt om seksueel misbruik te bestrijden. Onafhankelijkheid: als de in beslag genomen dossiers van de commissie-Adriaenssens worden teruggegeven, moeten ze verzegeld zijn. Niet de bisschoppen gaan er verder mee aan de slag, maar onafhankelijke mensen. Ik vind het scheppen van een onafhankelijk kader en het streven naar transparantie een zeer belangrijk signaal. Het waren immers de geconcentreerde machtsstructuren en de doofpotcultuur die de ontsporingen mee in de hand hebben gewerkt. Daarom mag de intentie van de Belgische bisschoppen om met het duistere verleden te breken niet worden geminimaliseerd, ook al hoorden we wellicht te weinig concreets over de oprichting van een fonds om de slachtoffers te helpen.

Het derde punt is minder positief. Gevraagd naar het lot van Roger Vangheluwe, zei aartsbisschop Leonard dat het antwoord van Rome moet komen. Daar zouden ze spoedig iets laten weten, luidde het. Wat 'ze' in Rome precies aan het uitspoken zijn, blijft ondertussen onduidelijk. De transparantie en de onafhankelijke aanpak die Johan Bonny moedig in het vooruitzicht stelt hier bij ons, ontbreekt in Rome helemaal. Het is niet aan Vangheluwe zelf om te bepalen wat zijn straf zal zijn, zei monseigneur Leonard nog. Maar is een straf van de paus dan wel de juiste weg? Als kerkjurist blijf ik het betreuren dat pausen zo oppermachtig zijn dat ze ook verjaarde misdrijven straffeloos mogen bestraffen. Zoiets druist in tegen de elementaire beginselen van de rechtsstaat. Bovendien mist de paus geloofwaardigheid wanneer hij over seksueel misbruik spreekt. Te vaak schreef hij het toe aan de decadente tijdsgeest en aan individuele ontsporingen. Nooit kwam het bij hem op de eigen machtsstructuren onder de loep te nemen, of het beklemmende kerkelijke discours over seks. Anders uitgedrukt, je kunt moeilijk de oplossing van een probleem in handen leggen van iemand die de oorzaken ervan niet wil zien. Dus blijf ik het waardevol vinden dat Vangheluwe zelf zijn laicisering aanvraagt.

En nu mijn laatste punt. De kerk loopt wel vaker achter de feiten aan, en dat is een eufemisme. De commissie-Adriaenssens leverde schitterend werk, maar ze kwam er rijkelijk laat. Kardinaal Danneels reageerde op de transcriptie van de fameuze tapes schoorvoetend en niet zonder enige wankelmoedigheid. En ook monseigneur Vangheluwe geeft pas een kik wanneer het mes hem op de keel wordt gezet. Het wordt tijd dat de Belgische bisschoppen het voortouw nemen. Dat ze de paus duidelijk zeggen: wij willen een transparante en onafhankelijke aanpak van seksueel misbruik. Maar doe ook uw deel van het werk. Durf na te denken over de gevaren van machtsconcentratie. Het is fout dat in de kerk alle wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht in een hand zijn verenigd. Macht corrumpeert. Autoritaire, ongecontroleerde machtsverhoudingen leiden tot seksueel misbruik. Niet alleen in de kerk. Maar zeker ook daar. Misbruik is geen kwestie van rotte appels. Of van lokale problemen in gekke landen zoals Belgie en de Verenigde Staten. Het gaat wel degelijk om een structureel probleem. Het zijn de kerkstructuren zelf die misbruik in de hand werken. Het is de plicht van lokale kerkleiders om dat in Rome ongezouten te zeggen. Morele moed is voor de gehavende katholieke kerk de laatste kans op redding.

RIK TORFSWie? Professor kerkelijk recht aan de KU Leuven. Wat? Seksueel misbruik in de kerk is geen kwestie van enkele rotte appels. Waarom? Het zijn de kerkstructuren zelf die misbruik in de hand werken, het is tijd dat het Vaticaan dat erkent en structureel aanpakt.