Laat Deze Kelk Niet Zomaar Voorbijgaan, RKNieuws, August 30 2010

"Laat Deze Kelk Niet Zomaar Voorbijgaan

RKNieuws
August 30 2010

http://www.rorate.com/nieuws/nws.php?id=62451

LEUVEN (RKnieuws.net) - Een botsing tussen de goede wil van de bisschoppen en de Belgische rechtsorde. Dat is volgens rechtshistoricus Laurent Waelkens van de KU Leuven het dieperliggende probleem in de huidige malaise tussen kerk en gerecht over de aanpak van kindermisbruik. Hij duikt in de geschiedenis en werpt in het christelijk weekblad Tertio een blik op de toekomst.

De Brusselse Kamer van Inbeschuldigingstelling heeft een arrest geveld over de rechtmatigheid van de huiszoekingen in de Operatie Kelk, waarin waarschijnlijk beslist werd in hoeverre de meegenomen stukken mogen worden gebruikt voor het onderzoek naar seksueel misbruik door priesters. Veel belangrijker dan de communicatie rond dit arrest, is dat het gerecht degelijk en volgens de democratische regels oordeelt. Zo’n degelijk oordeel schijnt op komst te zijn. De uitputting van procedureregels toont alvast aan dat justitie goed bezig is.

Strafrechtelijke feiten

Als de in beslag genomen dossiers uit de debatten geweerd worden, betekent dat dan dat ook de bisschoppen en hun Leuvense commissie goed bezig waren? Ik vrees van niet. Het ging om strafrechtelijke feiten. De commissie-Adriaenssens scheen dossiers te verzamelen en die te selecteren op verjaring en dat leek op een doofpotoperatie ten voordele van de daders. De schijn – leerde ons het spaghettiarrest – kan even dramatisch zijn als de werkelijkheid. Leden van de commissie hadden het over schade, vergoeding en dadingen en er waren tekenen van zwijggeld en afpersing. Mocht het parket dan wegblijven? Er is in ons land veel goede wil, maar gelukkig ook strafvordering en een vervolgingsbeleid. Wie dossiers uitspit over dopingzondaars riskeert ook inbeslagname ervan. De huiszoeking in Mechelen ging te ver. Ze wees op gebrek aan vertrouwdheid met de organisatie van de kerk in Belgie. Is dat een vereniging met haar zetel en archieven in Mechelen? Kun je vanuit Brussel de aartsbisschop op rust aanspreken voor kennis van feiten die in andere bisdommen gebeurd zijn? Daar komen antwoorden op vanuit het gerecht, die uiteindelijk degelijk zullen zijn. Het is een luxeprobleem te klagen over de werking van justitie. In de Sovjet-Unie of het Cambodja van Pol Pot had de pers het daar niet over.

Kerk verbetert samenleving

Een diepere kwestie is de botsing tussen de goede wil van de bisschoppen en de Belgische rechtsorde. De westerse kerk is van oudsher geroepen om in te grijpen in de samenleving. In de traditie van het Oude Testament is iedere priester ook rechter. Als je de kerk toelaat, moet je aanvaarden dat ze de samenleving probeert te verbeteren. Senator Rik Torfs beweerde echter onlangs in De Standaard dat de godsdienstvrijheid impliceert dat de kerk haar eigen rechtssysteem mag ontwikkelen, waarbij dan verondersteld werd dat de kerk initiatieven mag nemen die concurreren met de Belgische gerechtelijke orde. Daar loopt het fout.

Kerkelijk en vorstelijk

Eeuwenlang kende het Westen kerkelijke rechtbanken en koos je voor sommige zaken tussen de bisschoppelijke of vorstelijke rechtspraak. De bisschoppen droegen met hun rechtspraak bij tot een christelijkere samenleving. Hun canoniek recht had een eigen facultas, een eigen logica. In de Nieuwe Tijden werden de kerkelijke rechtbanken uitgeschakeld. De vorstelijke rechtbanken namen niet alleen hun bevoegdheid over, maar ook veel kerkelijke rechtspraak. Een voorbeeld uit de duizend: kerkelijke rechtbanken eisten naastenliefde in private relaties en daardoor is op vandaag de goede trouw essentieel in alle contracten. Uit de kerkelijke rechtspraktijk werd de organisatie van de rechtbanken en de procedure overgenomen. De bisschoppen kunnen in het Speculum iudiciale van Guillaume Durand ontdekken hoezeer zij zelf aan de basis van ons gerecht en onze procedure liggen. Nooit hadden zij de bevoegdheid vonnissen uit te voeren. Daar was een exequatur van een vorstelijke rechtbank voor nodig. Zij hadden ook nooit strafrechtelijke bevoegdheid en daar gaat het hier over.

Na het verdwijnen van hun rechtbanken bleef juridisch denken een opdracht voor de kerk, niet meer om in conflicten in te grijpen, maar om de nationale rechtsordes te verbeteren. Aldus waren het humane strafrecht en de politieke rechten van de achttiende eeuw geinspireerd door de canonisten. Zij werkten aan de moeilijkste constructie van het recht: de vrede. Ze bevorderden de civiele rechten, het huwelijk en de familie, de billijkheid, enzovoort. Canonistiek bleef een aparte wetenschap, geinspireerd door de christelijke boodschap en met een universele draagwijdte. De verspreiding gebeurde in de Nieuwe Tijden via de diplomatie, de prediking en het onderwijs. Priesters kregen naast filosofie, theologie en spiritualiteit een eigen maatschappelijke vorming.

Codex zwak document

In de twintigste eeuw is het daar verkeerd gelopen. Rond 1900 stond de kerk op verdwijnen en werd geherstructureerd. In 1917 kwam er een Codex met interne procedures die universeel moesten blijven. De canonisten werden ingezet om de eigen werking te herstellen. In 1959 stond de kerk weer sterk en vroeg Johannes XXIII aan de canonisten om ‘aggiornamento’: schep weer meer rechtvaardigheid in de nationale rechtssystemen. Die herbronning is er nog altijd niet gekomen en de priesters hebben de voeling met het recht verloren.

Er kwam in 1984 een nieuwe Codex, maar na dit zwakke document stichtte Johannes Paulus II instellingen om de kennis van de samenleving te bevorderen: de academien voor Sociale Wetenschappen en voor het Leven, de instituten Mater Dei en Johannes Paulus II. Hij gaf nieuwe taken aan de Academia Ecclesiastica en de Commissie Justitia et Pax. Die doorstart van de canonistiek is in de universiteiten nog niet ingezet. Generaties priesters weten dan ook niet hoe recht en rechtvaardigheid, de samenleving of de kerk zelf werken en kunnen dus zeker geen problemen aan die ingrijpen in de nationale rechtsstelsels.

Geen nieuwe commissie

Intussen zitten de bisschoppen wel met die kwesties rond seksuele criminaliteit, met zaken die veelal via geruchten binnenkwamen en niet na onderzoek, waar ze soms van afweten, maar nooit zeker van zijn, waar ze de maatschappelijke draagwijdte niet van kunnen inschatten noch de aansprakelijkheid, die ze dikwijls niet kunnen kaderen in de maatschappelijke permissiviteit, waarover ze geen uitspraak kunnen doen en waarvoor een onterechte aangifte erg kan zijn. Die commissie op het niveau van de bisschoppenconferentie leek voor sommigen een oplossing… Moet die weer opgestart worden? Zeker niet, want onderzoeks-, vervolgings- en seponseringsbeleid zijn democratisch gestuurd en voor strafrecht was de kerk nooit bevoegd.

De bisschoppen moeten zich concentreren op de pastorale aanpak van het probleem, niet bang zijn voor justitie en vooral de vorming van de priesters herzien. Met theologie en deugd kun je geen bruggen bouwen of zieken opereren. Wel juridische kwesties aanpakken? De kerk zal daar vleugellam blijven zonder aggiornamento van de canonistiek. Die is niet alleen nodig voor staatskwesties. Ook een losgeslagen priester zal beter beseffen wat hij aan het aanrichten is als hij maatschappelijke voeling heeft.